Atatürk'ün Söke'ye Birinci Gelişi
Atatürk ilk defa 9 Şubat 1924 ‘de Söke ye geldi
Bu ilk geliş, bugünkü Söke Jaletepe İlköğretim okulunun önünde kurulan bir şeref takının önünde toplu bir resim (fotoğraf) ile canlandırıldı
Buradan Hükümet Konağına (Halkımızın hanım konağı dedikleri, Söke Ziraat Bankasının karşısındaki Atatürk heykelinin bulunduğu yerdeki iki katlı binaya), oradan rahmetli Mustafa Ersoy'un, belediye başkanlığını yürüttüğü Söke Belediye binasına (Bugünkü basmacılar caddesinin başlangıcında, o zaman ki, halkımızın Çilin Meyhanesi dediği yere) oradan, Söke Türk Ocağına (Bugünkü Söke Emniyet Sarayının, güney köşesini, Aydın Caddesi ile Söke çayını birleştiren çizginin doğusundaki yaklaşık bir dekarlık veya Bir dönümlük yerin bulunduğu binaya gelindi. ATATÜRK' ün Türk Ocağına geliş ve ayrılışları saat 17:00-18:00 arasında olmuştur.
Emperyalist güçlerin, Türk Yurdunu ve Türk ulusunu bölmeyi, parçalamayı hedefleyen kötü emelleri karşısında, Türkiye Cumhuriyetini kurmayı başarmış, tam bağımsızlık ve ülke bütünlüğünü Türkiye'nin Milli Sınırlan içinde gerçekleştirmiş, ATATÜRK'ün, yurt içinde gittikleri her yer, yazdıkları her yazı, yeni kurulmuş Türkiye Cumhuriyeti Devletinin bir nirengi noktası ve yön gösteren bir devlet faaliyeti derecesinde kabul edilmiştir. Çünkü bunu yerine getiren devlet başkanı, MERAŞAL GAZİ MUSTAFA KEMAL ATATÜRK olmuştur.
ATATÜRK Söke Türk Ocağına geliş, dinlenme ve gidişleri sırasında; her gittikleri yerde karşılaştıkları, halkın coşkun sevgisi ile burada da karşılaşmışlar, buradan Hacı Halil Paşanın ilk evliliğinden olan oğlu ve Özbaşı İmrahoru (Özbaşı köyünün ağası) Mehmet ağanın torunu olan Hüseyin Avni Özbaş'ın evine hareket etmeden önce, Türk Ocağının Şeref defterine: (TÜRK VATANINI YÜKSELTMEK İÇİN LÜZUMLU GAYRETİ, ASARI MADDİYE VE FİİLİYE İLE GÖSTERMELERİNİ, SÖKE'NİN KIYMETLİ GENÇLERİNDEN BEKLERİM)
REİSİ CUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL (Y.S.P 19.11.1961. GÜN 1.) sözlerini kendileri yazmışlardır.
Şimdiye kadar, belki de bir çok Söke' linin bilmediği bu yazıyı, 23 Ocak 2003 Perşembe günü Ankara Milli Kütüphanede yaptığım bir araştırmada tesadüfen okudum, not ettim.
Bu yazıyı veren haberi yazan, 1945 yılında diploma aldığım Söke İsmet Paşa İlkokulu'nun, şimdi rahmetli olan çok değerli öğretmenlerinden Araştırmacı-yazar İSMAİL GÜN'dür.
Yukarıda anlatılanları özetlersek; ATATÜRK, 9 Şubat 1924 Cumartesi günü öğleden sonra 15.00'de Söke'ye geldiklerinde, Jaletepe önünde toplu, bir resim çektirmişler, en sonra Türk Ocağındaki deftere yazı yazmışlardır.
O günü yaşayanlar, bu resim ve defter durumunu biliyorlardır veya yakınlarına, anlatmışlardır. Bu resim ve defter Söke'nin etnoğrafik birer belgesidirler ve belgeler bizzat ATATÜRK'ün iştiraki ile meydana gelmişlerdir.
Ümit ederim bu resim ve defter bulunur, ortaya çıkar bir tarih ışığı Söke'nin tarihini daha da aydınlatır.
|
M. Kemal Paşa Söke de: Mustafa Kemal Paşanın Aydın ve ilçeleri içerisinde ilk ziyaret ettiği yer Söke olmuştur. Gazi, Cumhuriyetin ilânının hemen ardından 8 Şubat 1924 tarihinde eşi Latife Hanım'la birlikte İzmir üzerinden Kuşadası yoluyla Söke'ye gelmiştir. Mustafa Kemal Paşanın Söke'ye gelişi Kuşadalı olan Mahmut Esat(Bozkurt) Bey'in kendisini Kuşadası'na daveti üzerine gerçekleşmiştir. Mustafa Kemal Paşa daha İzmir'de iken Kuşadası'nı ziyaret edeceğini öğrenen Sökeliler, Belediye Reisi Mustafa (Ersoy) Bey, kasabanın ileri gelen ailelerinden Hacı Halil Paşanın oğlu Hüseyin (Özbaş) Bey öncülüğünde bir heyet oluşturmuşlardır. Kendisinin Söke'yi de şereflendirmesi ricasında bulunmuşlar, Mustafa Kemal Paşa da bu daveti kabul etmişlerdi. Mustafa Kemal Paşa 8 Şubat 1924 günü özel trenle İzmir'den Kuşadası'na doğru hareket etmiştir. Trende heyettekiler arasında kendilerini davet etmek üzere İzmir'e giden Hüseyin Avni (Özbaş) ve Mahmut Esat (Bozkurt) Bey'de bulunuyordu. Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekiler aralarında Kuşadası Kaymakamı Ekrem Bey ve Cemal (Özbaş) Bey'in bulunduğu kalabalık bir heyet tarafından Selçuk İstasyonu'nda karşılandılar. Burada trenle birlikte gelen otomobillere binilerek Kuşadası'na hareket edilmiştir. Hüseyin Avni (Özbaş) Bey ve Cemal (Özbaş) Beyler ise Kuşadası'nda kafileden ayrılarak gerekli hazırlıkları yapmak üzere Söke'ye gitmişlerdi. Mustafa Kemal Paşa önce Kuşadası'na geçmiş, burada gerekli temas ve incelemelerde bulunduktan sonra, Mahmut Esat (Bozkurt) Bey tarafından kendisi şerefine verilen ziyafete katılmışlardır. Mustafa Kemal Paşa, 9 Şubat 1924 günü saat 14:00 sıralarında Söke'ye gitmek üzere Kuşadası'ndan ayrılmıştır. Beraberinde eşi Latife Hanım, Kazım (Karabekir), Mahmut Esat (Bozkurt), Muhittin (Targan) Beyler de bulunuyordu. Kendisini Aydın'dan karşılamaya gelenler arasında ise Aydın Valisi adına Defterdar Fahri, Tahrirat Müdürü Tacettin, halk adına Belediye Reisi Fuat Şahin (Erlaçin), Meclis-i Umumi azasından Selahaddin, İstinaf Mahkemesi Reisi Reis Beyler yer alıyorlardı. Kafile Mustafa Kemal Paşaya "Hoş geldiniz" demek için Söke'ye doğru yola çıkmışlardır.5 Bir grup Sökeli Mustafa Kemal Paşayı Gıranta Mevkiinde karşıladılar. Burada Cambazaki lakabıyla tanınan Sökeli Uzun Abidin (Cambazoğlu), "Gazi Hazretlerine Kurban Olayım!" diyerek, kendini Atatürk'ün otomobilinin önüne attı. Hareket burada toplanan kalabalık tarafından takdirle karşılandı. Gıranta'dan bayrak sallanarak Gazi'nin Söke'ye gelmekte olduğu Sökelilere işaret edildi. İzmir'deki Ahenk gazetesi yazarı Rıfat (Korkud), Mustafa Kemal Paşanın Söke'ye girişini gazetedeki sütununda şu şekilde anlatmaktadır; "...Bir fısıltı .... Geliyor.... Süratle ilerleyen otomobiller biyografik bir sinema şeridi halinde yaklaşıyordu. Geldi.... ve indi. Saat 16 30 ve kurbanlar kesildi. Dualar edildi. Ve Paşa ilerledi. Temiz ve gür sesiyle askerlere hitap etti. Ve hatırlarını sordu... sonra ağırca yürüdü. Latife Hanım M. Kemal Paşa'yı takip ediyordu. Üzerinde siyah mantosu vardı. M. Kemal Paşa halkı, halk temsilcilerini, cemiyetleri, cemiyetler temsilcilerini sevince boğan selamlarıyla ilerlediler...".6 Mustafa Kemal Paşa maiyeti ile birlikte saat 15.00'de Söke'ye girdi. Abelaki Semtinde çok büyük bir kalabalık tarafından coşkun sevgi gösterileriyle karşılandı. Mustafa Kemal Paşa burada otomobilden indi. Kendisini karşılayanlarla kısa bir görüşme yaptı. Yürüyerek şehre girdi. Jale Tepe İlkokulu'nun önüne gelince burada hazırlanan tören takının altında fotoğraf çektirildi. Ardından doğruca Hükûmet Binası'na gidildi.7 Hükûmet Binası'ndaki temaslarını tamamlayan Mustafa Kemal Paşa, buradan Belediye'ye 8 giderek şehrin sosyal ve ekonomik durumunu yetkililerle görüşmüş ve halkın sorunlarıyla ilgili bilgi almıştır.Bu ziyaret sebebiyle şehrin "Rum Mahallesine", "Kemal Paşa" isminin verildiği Mustafa Kemal Paşaya bildirilmiş, Mustafa Kemal Paşa da bundan büyük bir memnuniyet duymuştur. Heyet Belediye'den Türk Ocağı'na gitmiş ve yeni inşa edilmiş olan Söke Türk Ocağı Mustafa Kemal Paşa tarafından açılmıştır.9 Mustafa Kemal Paşa Söke Türk Ocağı'nda biraz istirahat ettikten sonra, adeti olduğu üzere kahvesini içmiş, ardından Fikir İdman Yurdu ve Türk Ocağı hatırasını güçlendirerek kendi el yazısı ile her iki cemiyetin defterlerine Söke gençliği ile ilgili övücü yazılarını kaleme almıştır.10 Mustafa Kemal Paşa Söke Türk Ocağı'ndan davet üzerine eşraf'tan Hüseyin (Özbaş) Beyin evine misafir olmuş, burada bir buçuk - iki saat kadar istirahat etmiş ve kendisine burada ikindi çayı ikram edilmiştir. Hüseyin Beyin evine istirahat etmek ve çay ziyafeti için geçildiğinde, bir aile sohbeti olduğu için buraya eşi Lâtife Hanım ve yaverleri Rusuhi Beyler dışında görüşmelere başka kimse katılmamıştır. Heyetin diğer üyeleri hep beraber Söke İstasyonuna gitmişlerdir. Hüseyin (Özbaş) Beyin evinde aile sohbeti devam ederken, İstasyonda bütün heyetin arabaları vagonlara bindiriliyordu. Cemal Özbaş 1980 yılında kendisiyle yapılan bir röportajda ziyaret gününü şöyle anlatmaktadır; "... Güneşli, fakat soğuk bir gündü. Babamın evindeki oturma salonunda bulunan şömine yanmakta idi. Mustafa Kemal Paşa içeriye girdiği zaman şömineye uzak bir yere oturdu. Latife Hanım'da Paşanın yanına geldi. Mustafa Kemal Paşa bir taraftan babamla bir taraftan da annemle konuşuyordu. Konuşmaları özeldi. Bazı sorular sordular ve cevaplar aldılar. Çaylar içilirken özel yaşamıyla ilgili konular konuşuldu. Konuşmaları Mustafa Kemal Paşa'nın özel hayatında ileride olabilecek beklenen şeylerdi...". 11 Ziyaret sırasında Cemal (Özbaş) Bey Mustafa Kemal Paşanın eski eserlere meraklı olduğunu hissetmiş, daha önce kendisine hediye edilmiş Milet Harabeleri'nde bulunan bazı tarihi eserleri bulundukları dolaptan çıkararak Mustafa Kemal Paşaya takdim etmiştir. Mustafa Kemal Paşa eserlerin içeriğini sorup yanıtlarını aldıktan sonra memnuniyetini belirtip teşekkür etmiştir. Mustafa. Kemal Paşa saat 17:00 sıralarında Hüseyin (Özbaş) Beyin evinden ayrılmıştır. Özel otomobiliyle direksiyonda Mustafa Kemal Paşanın izniyle Cemal (Özbaş) olduğu halde hareket edilmiştir. Gazi yolculuğun sonunda İstasyonda bekleyen özel trene bindirilmiştir. Mustafa Kemal Paşa ve beraberindeki heyet 17:30 sıralarında Ortaklar'a doğru gitmek üzere Söke'den ayrılmışlardır. Söke'ye gelişlerinde olduğu gibi, ayrılışlarında da çok büyük bir kalabalık tarafından coşkun sevgi ve bağlılık gösterileriyle uğurlanmışlardır.12 Yrd. Doç. Dr. Günver Güneş |
||
- ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 61, Cilt: XXI, Mart 2005 |
Not: Aşağıdaki yazıda Gazeteci yazar Hilmi Tükel'in Araştırma yazılarından yararlanılmıştır.
ATATÜRK Aydın ve İlçelerini aşağıdaki tarihlerde ziyaret etmişlerdir
9 Şubat 1924 Cumartesi Kuşadası ve Söke
5 Mart 1930 Aydın ve Nazilli
3 Şubat 1931 Aydın
4 Şubat 1931 Nazilli
9 Ekim 1937 Cumartesi Nazilli ve Aydın
İLK ZİYARET 9 ŞUBAT 1924 CUMARTESİ KUŞADASI ve SÖKE
Atatürk'ün İlçemize ziyareti Kuşadası ziyaretinden sonra gerçekleştirilmiştir. Söke, Atatürk'ün Aydında ziyaret ettiği ikinci ilçedir. Aşağıdaki yazıyı özetlersek Atatürk Trenle Selçuk'a gelmiş, Özel arabalarıyla beraberindekilerle Kuşadası'na gidilmiş, Kuşadası'ndan sonra Söke'ye gelmiş bulunan Özel treniyle Söke ve Kuşadası ziyareti son bulmuştur. Araştırmalarımızda Selçuk İlçesi hakkında bir bilgiye rastlanmamıştır.
10 Şubat 1924 tarih 1042 Sayılı Hakimiyet-i Milliye) gazetesinde şöyle bir haber var.
Reisicumhur Hazretlerinin Seyahatleri Gazi Paşa Hazretleri Muhterem Refikaları (Eşleri) ile birlikte Kuşadası, Ayasuluğa (Selçuk) ve Söke'yi ziyaret ediyor.
İZMİR : 9 (A.A) Reisi Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa hazretleriyle refikaları Latife Hanım Efendi, beraberleriyle eski İktisat vekili (bakanı) Mahmut Esat, Meclis-i Mebusanı Şükrü Kaya, Erkan-ı Harp Kaymakamı Tevfik Beyler olduğu halde bugün saat 9.00 da Kuşadası yakınındaki Ayasuluğ harabelerini görmek üzere hususi trenle şehrimizden hareket etmişlerdir.
Reis Paşa Hazretleri hava müsait olduğu taktirde Kuşadası tarikiyle (yoluyla) Söke'yi de teşrif (ziyaret) buyuracaklardır.
İstasyonda polis ve Jandarma kıtaası tarafından resmi selam ifa edilmiştir.
Not: Atatürk'ün İzmir'den Ayasuluğ'a gelişleri için Söke Belediye başkanı Hüseyin Avni Özbaş ile Kuşadalı Mahmut Esat (Bozkurt) bey beraber gitmişler aynı trende Atatürk ile Selçuk'a gelmişlerdir.
Atatürk, beraberinde gelenlerle beraber Ayasuluğ (Selçuk) istasyonunda trenden inişlerinde, onları Söke'den belediye başkanının oğlu Cemal Özbaş, Kuşadası kaymakamı Ekrem Bey ve kalabalık bir halk topluluğu tarafından karşılanmışlardır.
Trenden inilince trenle getirilen otomobillere binildi doğruca Kuşadası'na gidildi. Atatürk Kuşadası'nda Mahmut Esat Bey'in verdiği ziyafette bulundular.
Söke'yi ziyaret için saat 14.00 da hareket ettiler., bu sırada eşleri Latife hanım Kazım Karabekir paşa, Mahmut Esat bey, ve Muhittin Targan da bulunuyorlardı.
Atatürk Kuşadası'ndan hareket edince Sökelilerden bir gurup Granta mevkiinde Atatürk'ü karşıladılar, oradan bayrak sallamak üzere Atatürk'ün Söke'ye doğru geldikleri işaretini verdiler.
Otomobillerle gelen Atatürk ve arkadaşlerı, gene Sökeli kalabalık bir gurup tarafından , Abelaki mevkiinde karşılandılar. İlkokulun önüne kadar yürüdüler., okulun önünde hazırlanan Şeref Takı altında ilk fotoğraf çekildi., bu fotoğraf çekilirken Öğretmen Hafız Yunus Efendi , koca Müftü Ömer Efendi de bulunuyorlardı. Bu fotoğraf çekildikten sonra Söke'nin bugünkü hükümet konağının bulunduğu alan içindeki iki katlı eski hükümet konağına gidildi.(Bu bina 1965 yılında yıkılmıştır.) Buradan doğruca bugünkü Vakıfbank'ın bulunduğu köşenin karşısı (Uzun çarşı ile Basmacılar caddesinin kesiştiği yerde Çil'in meyhanesi diye bilinen bir yer vardı., bu bina Söke'nin eski belediye binası idi..) Bu belediye binasına gelindi, buradan (Bugünkü Söke Emniyet Müdürlüğü Binasının bulunduğu alan içerisindeki halkevi (Türk Ocağı) binası vardı, oraya gidildi ve Atatürk Türk Ocağı binasının açılışını yaptılar ve Şeref defterine aşağıdaki cümleyi yazdılar.
"TÜRK VATANINI YÜKSELTMEK İÇİN LÜZUMLU GAYRETİ, ASARI MADDİYE VE FİİLİYE İLE GÖSTERMELERİNİ, SÖKE'NİN KIYMETLİ GENÇLERİNDEN BEKLERİM"
Atatürk daha sonra Belediye Başkanı Hüseyin Avni Özbaş'ın evinde iki saat kadar istirahat ettiler, kendilerine ikindi çayı ikram edildi., bu evden Hüseyin Avni Özbaş ‘ın oğlu Cemal Özbaş, Atatürk'ün otomobilini kullanarak Atatürk'ü İstasyona götürdü. Atatürk saat 17:30 sıralarında beraberindekilerle trenle Söke'den Ortaklara coşkun bir kalabalık ile uğurlandılar
Gösterim: 4717